Սույն թվականի հունիսի 3-ին «Կայուն օրգանական աղտոտիչների վերացման միջազգային ցանց»-ի (IPEN) ֆինանսավորմամբ իրականացվող ծրագրի շրջանակում   կայացավ «Տեղեկացվածությունն՝ առողջության գրավական» խորագրով   հանդիպում-քննարկումը, որին ներկա էին նաև «Հասարակական ձայն» ՀԿ փորձագետ Սիլվա Ադամյանը և ներկայացուցիչ Նաիրե Սահակյանը։ Միջոցառումը նախաձեռնել էր «Հայ կանայք հանուն առողջության և առողջ շրջակա միջավայրի» ՀԿ-ը։

Հանդիպմանը  քննարկվեցին էլեկտրոնային արդյունաբերության, կիսահաղորդիչների արտադրությունում օգտագործվող վտանգավոր քիմիական նյութերի և աշխատանքի անվտանգ պայմաններն ապահովող կանխարգելիչ միջոցառումների վերաբերյլալ հարցեր: Հանդիպմանը ցուցադրվեց նաև IPEN-ի և հարավկորեական “SHARPS” ՀԿ–ի համատեղ նկարահանված «Մաքուր սենյակի աշխատակիցների պատմություններ» ֆիլմը։ Ֆիլմը պատմում էր այն աշխատակիցների մասին, որոնք աշխատանքի ընթացքում  ստիպված են եղել աշխատել և  ենթարկվել քիմիական մի շարք վտանգավոր նյութերի ազդեցության (սիլիցիում, ծծմբական թթու, քլոր և այլն) գաղափար չունենալով, թե ինչ նյութերի հետ են աշխատում։ Եվ, չնայած բարձր վարձատրության, առողջությանը հասցված վնասները անդառնալի են եղել՝ հանգեցնելով վերջիններիս երիտասարդ տարիքում մահվան։ 

ՀՀ Դիլիջանի «Best Western Paradise» հյուրանոցային համալիրը 2017թ հոկտեմբեր ամսին դելֆիիններ էր ներմուծել Հայաստան և հրապարակել հայտարարություն, որում հրավիրում էր հանրությանը դելֆինների հետ լողալու, ինչպես նաև հիվանդ երեխաների հետ «Դելֆինաթերապիա» իրականացնելու։ Հանրությունը խիստ անհանգստացած էր ստեղծված իրավիճակով։ Տեղեկանալով այս ամենի մասին մենք փորձեցինք ինչ-որ չափով տեղեկատվություն ստանալ խնդրի վերաբերյալ և նամակով դիմեցինք ՀՀ ԲՆ բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնին՝ խնդրելով ստուգումների արդյունքում վեր հանել այն փաստաթղթերը, թույլտվությունները, որոնք ենթադրաբար տրված են եղել ներմուծողին (կենդանիներին պահելու պայմանները, նրանց առողջական վիճակը և այլ նյութեր)։ Ի պատասխան Civil Voice և «Թռչնասերների Կենտրոն» ՀԿ-ների նամակում հնչեցրած մտահոգություններին` ՀՀ ԲՆ բնապահպանության և ընդերքի տեսչությունը տրամադրեց լողավազանի ուսումնասիրությունների արդյունքի, դելֆինների ներկրման թույլտվության և այլ փաստաթղթերի պատճեներ։

Դելֆինները, ներմուծվել էին արտերկրից և բնակություն հաստատել «Best Western Paradise» հյուրանոցի հանգստացողների համար նախատեսված սովորական լողավազանում՝ որը չափերով և ջրի որակով չէր համապատասխանում այն պայմաններին, որում սովոր են ապրել այս կենդանիները։ Բացի այդ տարիներ առաջ մենք արդեն ապացուցել էինք, որ Հայաստանը այն կլիմայական գոտին չէ, որտեղ կարող են գոյատևել օվկիանոսի և ծովերի կաթնասունները։ «Best Western Paradise» հյուրանոցում բանտարկված դելֆինների խնդրով նամակով դիմեցինք ՀՀ վարչապետ Կարեն Կարապետյանին, Բնապահպանության նախարար Արծվիկ Մինասյանին և առողջապահության նախարար Լևոն Ալթունյանին՝ ներկայացնելով հյուրանոցում բանտարկված դելֆինների խնդիրը։

Ի պաշտպանություն այս կենդանիների, 2017թ․ հոկտեմբերի 4-ի մենք սկսեցինք ստորագրահավաք՝ պահանջելով ազատություն տալ «Best Western Paradise» հյուրանոցում բանտարկված դելֆիններին, քանի դեռ նրանք կենդանի են։ Ստորագրահավաքին մասնակցել էին 1000-ից ավելի մարդ՝ այդ թվում այլազգի անվանի կենսաբաններ, կենդանաբաններ, և բնապահպաններ։ Կարճ ժամանակ անց խնդրին անդրադարձավ Բրիտանական հայտնի Daily Mail պարբերականը, որի ներկայացուցիչները այցելել էին «Best Western Paradise» հյուրանոցում պահվող դելֆիններին։ Այցից հետո Մարգուա Դոդսը, ում բարեգործական կայքը ներառում է անազատության մեջ գտնվող դելֆինների ծանր կեցության մասին մանրամասներ, նշել էր, – «CITES թույլտվության մանրակրկիտ ստուգումը ցույց է տալիս, որ CITES-ը չունի իր համարը, ինչպես նաև չունի անվտանգության նշումներ։ Իսկ այն հարցին, թե ի՞նչ գիտական փաստաթղթեր են նրանք պատրաստվում ներկայացնել այդ թերապիայի արդյունքների վերաբերյալ և ի՞նչ մասնագետների միջոցով են նրանք մտադիր իրականացնել «բուժումը», չկար պատասխան»։ Այս անդրադարձից հետո հյուրանոցային համալիրը ժխտեց իր մասնակցությունը այս բիզնեսին՝ նշելով, որ դա պարզապես իրենց հարակից տարածքում է, և գրանցված է այլ հասցեով, մինչդեռ ներմուծված փաստաթղթերում հենց իրենց հասցեն է նշված։ Այս միջադեպից հետո կազմակերպությունը վերանվանվեց «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան»։

2017թ-ի Դեկտեմբերի 1-ին մենք ներկա գտնվեցինք «Կոմունա»-ում ցուցադրող «Ազատ ծնվածներ» դոկումենտալ ֆիլմի պրեմիերային ՀՀ-ում։ Ֆիլմը ներկայացնում էր, թե ինչ ծանր պայմաններում են ապրում դելֆինները անազատության մեջ։ Ցուցադրության ընթացքում մենք ականատես եղանք նաև ռուսական հայտնի OOO «Утришский дельфинаpий-84» դելֆինարիումի կողմից օրինական ճանապարհով ծովային կաթնասուններին բռնելու ձևերին և նրանց պահելու անմխիթար պայմաններին։

Հաջորդիվ, ուսումնասիրելով փաստաթղթերը՝ կենդանիների ծագման, ներմուծման և բնակության պայմանների վերաբերյալ արձանագրեցինք մի շարք անհամապատասխանություններ։ Մասնավորապես մեզ տրամադրված փաստաթղթերից՝ ООО «Утришский дельфинаpий-84» դելֆինարիումի տեղեկանքում նշվում է, որ դելֆինների համար նախատեսված պայմանները համապատասխանում են Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ստանդարտներին, նաև նշվում է, որ դելֆինարիումներում պահվող ծովային կենդանիների վերաբերյալ Ռուսաստանի օրենքները դեռ գտնվում են նախագծային փուլում և հաստատված չեն ՌԴ-ի կողմից։ Հարկ է նշել, որ Հայաստանը անկախ պետություն է, ունի իր օրենքներն ու ձևաչափերը և չի ենթարկվում Ռուսաստանում և Ուկրաինայում գործող օրենքներին ու նորմերին։ ՀՀ-ի օրենսդրությունում չկան սահմանված նորմեր՝ կիսաանազատության մեջ պահվող ծովային կաթնասունների պայմանների վերաբերյալ։ Քանի որ Հայաստանը միացած է միջազգային մի շարք համաձայնագրերի, ուստի որոշեցինք ուսումնասիրել Եվրոպական նորմերը, որոնք սահմանում են դելֆինների՝ անազատության և կիսաանազատության պայմաններում պահման կարգը։ Համաձայն մի շարք կետերի «Best Western Paradise» հյուրանոցային համալիրի լողավազանում գտնվող դելֆինների պայմանները չէին համապատասխանում այդ ստանդարտներին։ Սակայն հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ դելֆինների համար նախատեսված պայմանները համապատասխանում են Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ստանդարտներին (ըստ տրամադրած տեղեկանքի) ստանդարտներին, որոշեցինք ուսումնասիրել նաև Ռուսաստանի ստանդարտներն ու նորմերը՝ նախատեսված դելֆինարիումների համար (որոնք դեռ գտնվում է նախագծային փուլում) և համեմատել եվրոպական ստանդարտների հետ։ Այսպիսով մենք դիմեցինք մեզ հասած տեղեկանքի հեղինակ` (Ведуший научный сотрудник института проблем экологии и эволюции им. А.Н. Северцова РАН, директор ООО «Утришский дельфинарий-84») Լ․ Մ․ Մուխամետովին՝ խնդրելով տրամադրել ռուսական ստանդարտների նախագիծը՝ սահմանված դելֆինարիումների համար։ Ստանալով և ուսումնասիրելով դրանք (բովանդակությամբ շատ մոտ էին եվրոպական ստանդարտներին), պարզ դարձավ, որ հյուրանոցում պահվող դելֆինների պայմանները չէին համապատասխանում այդ նախագծային ստանդարտներին։

Ուսումնասիրելով կենդանիների ծագման, ներմուծման ու բնակության պայմանների վերաբերյալ փաստաթղթերը, և արձանագրելով մի շարք անհամապատասխանություններ և խախտումներ, Civil Voice և «Թռչնասերների Կենտրոն» ՀԿ-ները ողջ խնդիրը և իրողությունը ներկայացրեցին ՀՀ ԲՆ բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնին։ Վերջինն էլ, իբրև խնդրի լուծում, կազմակերպեց վարչական վարույթ, որին պետք է մասնակցեին տեսչական մարմինը, բողոքող կողմը և «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան»-ի ներկայացուցիչները։ Մինչդեռ վարույթի 2 հանդիպմանն էլ «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան»-ի ներկայացուչիչներն այդպես էլ չներկայացան։ Հանդիպումների ընթացքում մենք տեսչական մարմնին ներկայացրեցինք դելֆիններին պահելու եվրոպական նորմերն ու կանոնները և Ռուսաստանի Դաշնության նախագծային փուլում գտնվող նորմերը։ Ըստ այս փաստաթղթերի լուրջ ուշադրություն պետք է դարձվեր դելֆինների համար նախատեսված լողավազանի կառուցվածքին։ Տեսչությանը ներկայացրեցինք նաև օրենքի շրջանակներում առկա մի շարք խնդիրներ։ ՀՀ-ի օրենքում չկա անազատության մեջ պահվող կենդանիների մասին դրույթ՝ կապված դելֆինների պահման հետ, կազմակերպությունը ստացել է միայն ներմուծման թույլտվությունը (CITES), սակայն չունի թույլտվություն ՀՀ Բնապահպանության Նախարարության կողմից դելֆիններին ՀՀ-ում պահելու և Առողջապահության Նախարարության կողմից՝ դելֆինաթերապիա իրականացնելու համար։ Տեսչական մարմնի ներկայացուցիչներն ընդունեցին մեր կողմից ներկայացված բոլոր փաստարկները, սակայն վարույթը լիովին իրականացնելու համար պարտադիր էր 3-րդ կողմի ներկայությունը։

Այս ամենի հետ կապված Տեսչական մարմնի աշխատակիցներն հավաստիացրեցին, որ կազմակերպությունը կասեցրել է իր գործունեությունը և սպասում է Բնապահպանության նախարարության կողմից տրամադրվող թույլտվության փաստաթղթին՝ կենդանիներին Հայաստանից դուրս բերելու համար։ Համոզված լինելով, որ խնդիրը հանգուցալուծման եզրին է, փորձեցինք նաև կայքերի միջոցով ստուգել «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան»-ի գործունեության կասեցման վերաբերյալ տեղեկատվությանը հավաստիությունը և արձանագրեցինք, որ կազմակերպությունը իր պաշտոնական կայքում կասեցրել է գործունեությունը։ Միևնույն ժամանակ մեզ հետ այս խնդրով աշխատում էին մեր բրիտանացի գործընկերները։ Նրանք պարբերաբար ծանոթանում էին այս գործով պատկան մարմինների պաշտոնական քայլերին։ Փետրվարի 21-ին «Թռչնասերների Կենտրոն» ՀԿ-ի նախագահ Սիլվա Ադամյանը, որը հանդիսանում էր նաև ՀՀ ԲՆ բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնի խորհրդի անդամ, ներկա էր խորհրդի նիստին, որտեղ բարձրաձայնեց «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան»-ի գործունեության կասեցման խնդիրը և ստացավ նույն պատասխանը՝ կազմակերպությունը չի աշխատում և սպասում է կենդանիների դուրս բերմանը։ Մինչդեռ օրեր անց ստանում ենք հաղորդակցություն մեր բրիտանացի գործընկերներից այն մասին, որ «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան» կազմակերպությունը դեռ աշխատում է, և այն պնդումը, որ իրենք կասեցրել են գործունեությունը, չի համապատասխանում իրականությանը։ Բրիտանացի մեր գործընկերները արտահայտեցին իրենց վրդովմունքն այն մասին, թե ինչպե՞ս կարող են պատկան մարմինները այդքան անպատասխանատու լինել։ Մեր գործընկերների հաղորդագրությունից հետո մենք փորձեցին կապվել «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան»-ի հետ և պարզեցինք, որ այն դեռ գործում է Հայաստանում։ Դիմեցինք տեսչական մարմնին՝ բացատրություն և պարզաբանում ստանալու համար, սակայն այդպես էլ այն չստացանք։

Ամփոփելով իրավիճակը ակնհայտ է, որ տեսչական մարմնի գործողությունները կրում էին ձևական բնույթ և ապակողմնորոշում էին հասարակական կազմակերպություններին և բոլոր հետաքրքրված անձանց։ Որպես խնդրի հանգուցալուծում, հավելենք, որ սույն թվականի ապրիլի 4-ին Civil Voice և Թռչնասերների կենտրոն ՀԿ-ները պաշտոնական նամակով դիմել էին ՀՀ Բնապահպանության նախարար պարոն Արծվիկ Մինասյանին՝ «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան» կազմակերպության կողմից ներմուծված դելֆիններին երկրից դուրս բերելու համար անհրաժեշտ “CITES” միջազգային թույլտվության պատճեն տրամադրելու խնդրանքով։ Ստացած պատասխանի համաձայն, «Դելֆինաթերապիա» ՍՊԸ-ին տրված վերաարտահանման ՍԻԹԵՍ թույլտվության պատճեում նշվում էր, որ դելֆիններին դուրս են բերել երկրից և ներմուծել Իրանի Իսլամական Հանրապետություն։ Այսպիսով «Դելֆինաթերապիա Դիլիջան»-ը կասեցրել էր իր գործունեությունը ՀՀ-ում։ 

«Civil Voice» Հասարակական կազմակերպությունը հավատարիմ մնալով իր սկզբունքներին բազմիցս անդրադարձել է «Ախթալա ԼՀԿ» ՓԲԸ-ի գործունեության հետևանքով առաջացած սոցիալ - տնտեսական և բնապահպանական խնդիրներին: Պատկան մարմիններին բազմաթիվ գրություններով հանգամանալից ներկայացվել են բոլոր այն խնդիրները, որոնք հղի են ծանր հետևանքներով: Չնայած բազմաթիվ նախազգուշացումներին, մինչև այսօր որևէ քայլ խնդիրների վերացման ուղղությամբ չի ձեռնարկվել:

«Ախթալա ԼՀԿ» ՓԲԸ-ում առկա խնդիրների վերաբեյալ հերթական ահազանգը հնչեցվել է ս․թ․ փետրվարի 17-ին «Civil Voice» ՀԿ փորձագետների կողմից ՀՀ Լոռու մարզում հերթական ուսումնասիրություններ կատարելիս, երբ Ախթալայի ձորոմ ականատես էին եղել ԼՀԿ-ից Ախթալա գետը թափվող պոչանքների: Արձանագրված փաստը տեսանկարահանվել և ուղիղ հեռարձակմամբ տարածվել էր համացանցում և անմիջապես տեղյակ էր պահվել ՀՀ բնապահպանության նախարարության բնապահպանության և ընդերքի պետական տեսչությանը: Սակայն դեպքի վերաբերյալ պատկան կառույցներից մեկնաբանություններ չհնչեցին:

 «Ախթալա ԼՀԿ» ՓԲԸ-ի կողմից հանքաքարի հարստացման թափոնները կուտակվում են Նահատակի ձորում գտնվող պոչամբարում, որի արտադրական ծավալները վաղուց սպառվել են: Պոչերը կուտակելու համար լրացուցիչ ծավալներ ստեղծելու նպատակով Ընկերությունը պարբերաբար կատարում է պատվարների ապօրինի բարձրացում, որի շնորհիվ պոչամբարի հայելին ներկայումս զբաղեցնում է շուրջ 40 տոկոսով ավելի մակերես քան նախագծով նախատեսված է:

Պոչամբարի գերլցված լինելու պատճառով ընկերությունն հաճախ գաղտագողի պոչատար խողովակներն ուղղում է ձորերն ու սելավատարերն ու ճանապարհների ջրատար հեղեղատները, ինչին հաճախ ականատես ենք լինում: Իսկ ընկերության ղեկավաությունն ու տեսչական մարմինը համառորեն հերքում են արձանագրված փաստը, տարբեր պատճառաբանություններով փորձելով մեղմել իրավիճակը:

Դեռևս դեկտեմբեր ամսին հերթական ահազանգերի հիման վրա Տեսչական մարմինը հունվարի 16-ից փետրվարի 4-ն ընկած ժամանակահատվածում ստուգումներ է  իրականացրել «Ախթալա ԼՀԿ» ՓԲԸ-ում: Ստուգումների արդյունքում կազմվել է իրավախախտումների վերաբերյալ ակտ, սակայն Նահատակի ձորի պոչամբարի ապօրինի բարձրացման վերաբերյալ ակտում որևէ խոսք չկա: Արդյո՞ք տեսչական մարմինը դրա մասին չգիտի: Կարծում ենք մեկնաբանություններ անելու կարիքը չկա:

Ինչպիսի՞ն է վիճակն այսօր: Ներկա պահին Մեծ Այրում - Ճոճկան միջհամայնքային ճանապարհը գտնվում է պոչամբարի ետնապատվարի մակարդակից առնվազն 10մ ցած, իսկ դրա կայունության աստիճանը գնահատված չէ: Պոչամբարից արտածծված ջրերն արդեն էռոզիայի են ենթարկում ճանապարհի հիմնագրունտը: Եթե օր առաջ խնդրի լուծման ուղղությամբ միջոցներ չձեռնարկվեն ապա ճանապարհը շուտով կհայտնվի ջրի և պոչանքի տակ: Հետևանքների վերացման բեռը կրկին անգամ մնալու է պետության և ժողովրդի վզին: Իսկ պատասխանատուները ձեռքները ծալած լուռ սպասում են մոտալուտ աղետին... 

Սույն թվականի ապրիլի 9-ին Civil Voice ՀԿ փորձագետները Աբովյան քաղաքում  արձանագրել էին խոշտանգված գայլի դի։

Դեպքը տեղի էր ունեցել Աբովյան քաղաքի աղբավայրին հարակից  կանաչ գոտում։ Նշված տարածքում ծառերից մեկի մոտ ականատես եղանք  բավականին խոշոր չափի էգ գայլի դիի, որը եղել էր կապված ծառին, հրազենային վնասվածքներ չուներ, սակայն ակնհայտ էր, որ գայլին խոշտանգել էին։

Civil Voice ՀԿ-ը խնդրրի առնչությամբ դիմել է   ՀՀ Բնապահպանության  նախարարությանը և  ՀՀ ԲՆ  բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմնին։

Ի պատասխան  մեր ուղարկված նամակներին  ՀՀ ԲՆ  բնապահպանության և ընդերքի տեսչական մարմինը  տեղեկացրեց,  որ հնարավոր է  գայլին արդեն իսկ սատկած վիճակում են տեղափոխել աղբավայրի հարակից տարածք։ Մինչդեռ դեպքի հետ կապված Civil Voice-ը ոչ միայն նամակով տեղեկացրել էր դեպքի մասին, այլև էլեկտրոնային տարբերակով ուղարկել տեսանյութն ու նկարները, որում անզեն աչքով տեսանելի էր, որ կենդանուն բռնել են, ոտքը կապել ծառից և դաժանաբար խոշտանգել։ Սա կենդանու նկատմամբ իրականացված դաժան վերաբերմունքի արդյունք է։ Գիշատիչ կենդանիների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքը պետք է կանխել և օրենքով սահմանված կարգով բերել պատասխանատվության։

Կից ներկայացնում ենք ուղարկված նամակն ու պատասխանը․

http://civilvoice.am/files/Eghish%20Terteryanin%202.jpeg

http://civilvoice.am/files/the%20answer.jpeg

https://www.youtube.com/watch?v=KfPOIy0UrwM&feature=youtu.be