https://past.am/?p=269348&l=am&fbclid=IwAR0Hyj746F206YiRa-t_y8sJyRE3NRIH_IbGODKinJQ_EntZBdK0wd5z26E 

http://civilvoice.am/files/Tsovayin%20katnasunneri%20mijazgayin%20or.pdf 

Սույն թվականի փետրվարի 11-ին    Zoom հարթակի միջոցով կայացավ  «Հայաստանի Հանրապետությունում փաթեթավորման թափոնների դեպոզիտային (կանխավճարի) վերադարձման համակարգի (ԴՎՀ) ներդրման հնարավորությունները» խորագրով առցանց խորհրդատվական աշխատաժողով, որին նաև մասնակցում էին «Civil Voice» ՀԿ-ի փորձագետ Սիլվա Ադամյանը և ներկայացուցիչ Նաիրե Սահակյանը։ Հանդիպման ընթացքում փորձագետ Սիլվա Ադամյանը բարձրաձայնեց այն խնդիրը, որ չնայած քաղաքապետարանի կողմից իրականացված որոշակի աշխատանքների, աղբի տեսակավորման հետ կապված, այնուամենայնիվ, ՀՀ-ում դեռ արդիական է հանրության էկոլոգիական մոտեցման խնդիրը։ 

Հարավային Կովկասի տարածաշրջանը տեղակայված է երեք աշխարհագրական գոտիների հատման կետում` մեզոֆիլ Կովկասյան, Իրանի անապատ-կիսաանապատային և հարավային Միջերկրական ծովի մերձարևադարձային գոտիներում: Այս տարածաշրջանի կենդանական աշխարհի հարուստ կենսաբազմազանությունը պայմանավորված  է կլիմայի և բարձր գոտիականության  լայն տատանումներով, ինչպես նաև հյուսիսից, հարավից, արևմուտքից և արևելքից նոր տեսակների շարունակական ներթափանցմամբ, բնակեցմամբ և տարածմամբ:

Հարավային Կովկասը համարվում է թռչունների մասսայական միգրացիայի խաչմերուկ։

Թռչնատեսակների բազմազանությունը այս տարածաշրջանում ապշեցուցիչ է, Հայաստանում հայտնի է 352, Վրաստանում ավելի քան 393 տեսակներ։ Ինչպես նախկին խորհրդային երկրների, այնպես էլ Կովկասի երկրների տնտեսությունը գտնվում է անցումային փուլում, և անհրաժեշտ է, որպեսզի այս նոր փուլում հասարակության մեջ մարդ-բնություն փոխհարաբերությունը անցում կատարի դեպի նոր մակարդակի։ Այսօր ավելի քան երբևէ, անհրաժեշտ է ուժեղացնել  Հարավային Կովկասի թռչնաշխարհի պաշտպանության մեխանիզմները, հատկապես միգրացվող և անհետացման եզրին գտնվող տեսակների։ Վերջին տարիներին Հարավային Կովկասի երկրների համար  լուրջ խնդիր է լանդշաֆտների անթրոպոգեն դեգրադացիան՝ սոցիալ-տնտեսական դրդապատճառներով։ Իրավիճակը հատկապես սրվում է պետական ծառայությունների անբավարարության, բնապահպանության թերացման, հասարակության լայն շրջաններում էկոլոգիական դաստիարակության  բացակայության պատճառով։ Մարդկային գործունեությունը հատկապես վնասակար ազդեցություն է ունենում խոնավ տարածքների կենսամիջավայրի վրա։ Միևնույն ժամանակ, հարկ է նշել, որ Անդրկովկասի ջրային ռեսուրսներն ունեն համաշխարհային նշանակություն։ Այսպես, օրինակ, Հայաստանում Սևանա լիճը և որոշ այլ ջրային տարածություններ, իսկ Վրաստանում ՝ Կոլխիդյան ցածրադիր գոտու խոնավ տարածքները, Ջավախեթիի բարձրադիր լճերը, ներառված են միջազգային նշանակության խոնավ լանդշաֆտների կոնվենցիայում (Ռամսար, 1992):

Այս տարածաշրջանի ջրաճահճային կենսամիջավայրերը հանդիսանում են աշխարհագրական շղթայի բաղկացուցիչ մասը, իրար կապելով՝ Սև, Կասպից և Միջերկրական ծովերի ֆաունան։ Այս ամենն, ինչպես նաև ռազմավարական նշանակություն ունեցող քաղցրահամ ջրի պաշարները, վկայում են  Հարավային Կովկասում խոնավ լանդշաֆտների  պահպանման կարևորության մասին: Ջրային ռեսուրսների աղտոտումը և էֆտրոֆացումը, գետերի նոսրացումը կրճատում են ջրաճահճային թռչունների քանակը և վատթարացնում նրանց գոյության պայմանները։

Ջրաճահճային լանդշաֆտների մարդածին դեգրադացիայի հայտնի օրինակ է Սևանա լճի մակարդակի իջեցումները։ Սևանի մակարդակի իջեցումը և Գիլլի լճի արհեստական չորացումը հանգեցրեց կենսամիջավայրերի կորստին, որոնք ունեին յուրահատուկ ֆլորա և ֆաունա՝ խոնավ տարածքներին բնորոշ հարուստ  թռչնաշխարհով։

Տնտեսական նման գործողությունները պլանավորելիս և իրականացնելիս անբավարար ուշադրություն է դարձվել դրանց հնարավոր էկոլոգիական հետևանքներին, որի արդյունքում տուժել է ոչ միայն թռչնաշխարհը, այլև հանրային առողջության համար պոտենցիալ սպառնալիք է առաջացել։ Նման բնապահպանական տագնապալի իրավիճակը շտկելու համար անհրաժեշտ է Հարավային Կովկասի բոլոր երկրների ակտիվ գործունեություն։ Ջրաճահճային լանդշաֆտների և նրանց բնորոշ թռչնաշխարհի առանձնահատկությունը պայմանավորված է իրենց դինամիկայով, որը հատկապես ակնհայտ է դարձել վերջին տարիներին` շրջակա միջավայրի վրա մարդածին ճնշման ուժգնության պատճառով: Որպես օրինակ, մենք կարող ենք բերել Գիլլի լճի արհեստական չորացման և Հայաստանում Սևանա լճի մակարդակի իջեցումից հետո Արաքս գետի հովտում նստակյաց և չվող ձկնակեր թռչունների արհեստական ​​ձկնաբուծական լճակների տեղակայման գործընթացը։

Վրաստանում, Խանչալի լճի 2/3-ը չորացնելուց հետո, հարավային Վրաստանի փոքր լճերի և սննման աղբյուր ծառայող վայրերի անկումից հետո,  ջրլող թռչունները սկսեցին հայտնվել Ցալսկիի ջրամբարում, որոնք նախկինում այնտեղ չէին հանդիպում։ Այսպիսով ջրային լանդշաֆտները և ջրաճահճային թռչունները ներկայումս կանգնած են մշտական մոնիտորինգային միջոցառումների պահանջի առջև։ Այս դիտարկումների արդյունքներն, անկասկած, կունենան կարևոր արժեք, և դրանք կծառայեն, որպես շրջակա միջավայրի արժեքավոր ցուցիչ։  Ջրային թռչունների կենսունակ պոպուլյացիաների անհետացումը կենսամիջավայրից վկայում է  դրանցում առկա վտանգավոր էկոլոգիական վիճակի մասին. ջրի որակի վատթարացում, շրջակա հողերի դեգրադացիա և այլն։

Այսպիսով կարելի է ասել, որ ջրաճահճային լանդշաֆտների և Հարավային Կովկասի թռչնաշխարհի ներկայիս վիճակը հանդիսանում է բավականին լուրջ խնդիր, ընդ որում նրա նշանակությունը չի սահմանափախվում միայն իր սահմաններում, քանի որ  այն հանդիսանում է նաև մի շարք սեզոնային թռչունների միգրացիոն խաչմերուկ։ Թռչունների կենսաբազմազանության պաշտպանության խնդիրը մեր երկրում դեռևս գտնտվում է արդիական վիճակում և ջրաճահճային լանդշաֆտների պահպանության համար դեռևս շատ անելիքներ կան։ Ակտիվ հետազոտական աշխատանքները այս տարածաշրջանում կունենան  երկարաժամկետ դրական  ազդեցություն, ինչպես թռչունների՝ որպես շրջակա միջավայրի անբաժանելի մասի, այնպես էլ  խոնավ տարածքների կենսամիջավայրի պահպանման վրա՝ որպես կլիմայի կարգավորման կարևոր գործոն:                                  

                                                            Հեղինակ Ս․ Ադամյան, համահեղինակ Ն․Սահակյան

Գրականության ցանկ

1. Багдасарян А.Б. и др. 1971. Физическая география Армянской ССР // Изд. АН Арм. ССР, Ереван.
2. Габриелян Г.К. и др. 1986. Физическая география Закавказья. // Изд. ЕГУ, Ереван.
3. Даль С.К. 1954. Животный мир Армянской ССР. // Изд. АН Арм. ССР, Ереван.
4. Верещагин Н.К. Млекопитающие Кавказа. История формирования фауны. // Изд. АН СССР, М.-Л. 1959.
5. Джанашвили А.Г. 1946. Зоогеография. // Изд. ТГУ им. Сталина, Тбилиси.
6. Гамбарян П.П., Адамян М.С. 1960. Природа, 6. АН СССР, М.
7. Adamian M., Klem D. Jr. 1997. A Field Guide to the Birds of Armenia. American University of Armenia. Oakland.
8. Абуладзе А.В. 1998. Изучение влияния на птиц нефтепровода Баку-Супса в Грузии. // Отчет проекта, GPC, Тбилиси.
9. Badridze et al. 2000. In: “Biological and Landscape Diversity of Georgia”, Tbilisi. P.33-42.
10. Айрумян К.А., Гейликман Б.О., Маргарян Н.А. 1975. Зоол. сборник. 16. 40. Изд. АН Арм. ССР, Ереван
11. Bukhnikashvili A., Kandaurov A. 1998. Threatened and Insufficiently Studied Species. (Insectivora, Rodentia). Tbilisi.
12. Adamian M., Klem D. Jr. 1999. Hаndbook of the Birds of Armenia. American University of Armenia. Oakland.
13. Gill F.B. 1995. Ornithology. 2nd Ed. W.H. Freeman and Co. New York, USA.