https://www.facebook.com/watch/live/?v=1891099087912215&ref=watch_permalink 

Դիլիջանի նախկին  արգելոցի, այժմ ազգային պարկի հիմնախնդիրն է էկոհամակարգի պաշտպանությունը, Շիկահողի արգելոցինը՝ սոսու ռելիկտային անտառների, իսկ Էրեբունի արգելոցինը` կիսաանապատների բաց տարածությունների համակարգում վայրի ցորենի պաշտպանությունը և այդպես շարունակ։ Սևանի ազգային պարկը հատուկ պահպանվող տարածքների շարքում իր յուրովի խնդիրներն ունի, տարածքի մեջ են ներառված մի քանի արգելոցներ, ուղղված իշխանի ու ջրաճահճային թռչունների պահպանությանը։ Անշուշտ, վերը նշված արգելոցների ու ազգային պարկերի տարածքներում պաշտպանության իրենց բաժինն ունեն դրանցից յուրաքանչյուրին բնորոշ թռչնաշխարհի տեսակները։ Լայն ծավալներով տարածվող այս  «հիվանդությունը» վտանգում է մեր ազգային հարստությունը։ Նման վտանգը կանխելու առաջին նախապայմանը հսկողության ուժեղացումն է ՝ վերջ տալու շուկաներում թռչունների անօրինական վաճառքին։ Այստեղ թռչուն վաճառողներից և ոչ մեկը չունի Շրջակա միջավայրի նախարարության  կողմից թռչուն բռնելու իրավունքը և վաճառքը թույլատրող այլ փաստաթղթերը։ Վաճառվում են ճնճղուկանմաններից մինչև խոշոր տեսակները։ Բիզնեսի մոլուցքով տարված «թռչնասերները» անարգել քանդում են թռչունների բները, հափշտակում ձվերն ու ձագերը, անսերունդ թողնում այնպիսի տեսակների, որոնք ընդունակ են բազմանալու  միայն կյանքի 5-7 տարում։ Նման պարագայում փետրավորների այս տեսակները արդյոք կկարողանա՞ն դիմակայել, այն էլ յուրաքանչյուր տարին մեկ ձու դնելու միջոցով։ Ի՞նչ է սա,-հրճվանք, բավականություն, թ՞ե սադիզմ։

Մարդկային հասարակության դարավոր փորձի, բնական երևույթների երկար տարիների ուսումնասիրությունների արդյունքում ձեռք բերված գիտական և ոչ գիտական նյութերը վկայում են փետրավորների դեռ վաղեմի ժամանակներից (Տեր-Պողոսյան, 1960) մինչև մեր օրերը մարդկության զարգացման ոլորտներում մատուցած ծառայությունների մասին՝ կենցաղից մինչև պետական ու միջպետական հարաբերությունների, իրավա-բնապահպանական օրենքների ձևավորումը։

Թռչունները մեր շրջապատում գեղագիտական, ճանաչողական և ուսուցողական գաղափարների այն կրողներն ու մատուցողներն են, որոնց անփոխարինելի ծառայություններից՝ երգի ձայնագրությունները հաջողությամբ օգտագործվում են բժշկագիտության և երաշտության ասպարեզներում, նրանց թռիչքի աերոդինամիկ հատկությունների օրինակով են նախագծվել ու իրականացվել ժամանակակից ամենակատարյալ թռչող սարքերը՝ ինքնաթիռից մինչև տիեզերքը ակոսող  ու այլ մոլորակներ սլացող տիեզերանավերն ու հրթիռները, զառիթափից  դեպի ներքև սավառնող սպորտաձևի «թևավոր սիրահարները»։ Առավել նշանակալից է՝ թռչունները, որպես վնտասատու միջատների դեմ կենսաբանական պայքարի միջոց։ Թռչունների վայրի և տնայնացված տեսակները, բարձրորակ սնունդ են մարդու համար։

Արվեստը, գրականությունը, ազգային ֆոլկլորը դարերի ընթացքում և այսօր էլ զերծ չեն մնացել թռչունների օրինակով մեկնաբանելու մարդկային հոգեվիճակը, սիրո, նվիրվածության, ազնվության, անխաթար ու կուռ միասնության գաղափարները, մարդկային վարքագծի այլաբանական մեկնությունները։ Թռչունների օրինակները լայն ծավալներով են ներկայացված հայկական առակագրության մեջ, ավանդապատումներում, հեքիաթներում, ժողովրդական ասացվածքներում, նույնիսկ միջնադարի դատաիրավական ոլորտում և ստեղծագործություններում։ Ա․ Ղանալանյանի «Ավանդապատում» գրքում (1969 էջ 137պարբերություն 366 «Ա») ասված է, որ «Արագիլն ամեն տարի խեղդում է իր ձագերից մեկին՝ Աստծուն մատաղ անելու համար»։ Անդրադառնալով արագիլի վարքագծի այս փաստին, ասենք, որ մեր հետազոտությունների արդյունքում (Մ․Ս․ Ադամյան-1991թ) հաստատվել է այն իրողությունը, որ արագիլը յուրաքանչյուր տարի բնից դուրս է նետում 1-2 ձագեր, որը ուղղված է բնային կյանքում ձագերի թվաքանակի կարգավորման գործին։ Մխիթար Գոշի «Հոպոպ» առակում ճշմարտացի կերպով  հիշատակվում է հոպոպի գարշահոտանքի փաստը, որը շատերին հայտնի է նաև այսօր Հ․ Օրբելու թարգմանությամբ հայերենից (հրատ․ «Սովետական գրող» 1982,էջ37)։ Այս և այլ նման իրողությունների գալիս են  վերստին հաստատելու այն միտքը, որ մեր նախնիները քաջածանոթ են եղել թռչնաշխարհին՝ ի շնորհիվ իրենց մեծ հետաքրքրության ու սուր դիտողականության։ Նույնքան ուշագրավ են Սմբատ սպարապետի և Մխիթար Գոշի (XII դար) դատաստանագրերում պատիժների մասին սահմանված օրենքները, որոնք կիրառվել են այն անձանց  նկատմամբ, ովքեր թռչնի բնից ձվերի և ձագերի հետ վերցնում են նաև թխսակալող մայր թռչունին, այդ դեպքում անձը պատիժը կրում է այնքան տարի, որքան տարի կարող էր մայր սերունդ տալ։ (Գ․ Գալստյան-1958թ, 164 հոդված 192, Ա․Ժապովյան-1954, էջ191, հոդված 75)։

Հայկական մանրանկարչական ստեղծագործություններում բավարար թվով օրինակներ կան, որոնցում բացահայտված են թռչնի կենսակերպի մանրամասները՝ ձկնակեր թռչուններից տառեխը, հավալուսնը, արագիլը՝ պատկերված են ձուկը կտուցին, բազեն՝ կռնչան բադին ճանկելիս, իսկ անտառային կաչաղակը՝ ծառի ճյուղին կանգնած և ոչ թե ջրում լողալիս, կամ քարտուղար թռչունը՝ բաց տարածությունում (անապատում) գալարվող օձը կտուցին։ Սրանք իրական պատկերներ են, քաղված բնությունից հեղինակների կողմից։

Արդի պայմաններում թռչնաշխարհի պաշտպանությանն ու նշանակությանը վերաբերվող  բազմաթիվ խնդիրներ մնում են կառավարական մարմինների ու հասարակության ուշադրությունից դուրս։ Չկանոնակարգված բազմաթիվ գործողությունների (անասունների արածեցում, անցանկալի օրինական և անօրինական անտառահատումներ, ջրային մակերեսների չորացում, առաջնային լանդշաֆտների յուրացում՝ քաղաքաշինության և գյուղատնտեսույան միջոցով, անօրինական որս) հետևանքով անհետանում կամ կենսակերպն են փոխում մի շարք տեսակներ, որոնք արդյունքում շոշափելի վնաս են հասցնում գյուղատնտեսությանը և քաղաքային միջավայրին։

                                                                                          Շարունակելի․․․ 

Հայաստանի թռչնաշխարհը նույնքան ինքնատիպ է, որքան բնաշխարհի այլ բաղադրիչները՝ բուսածածկը, ջրային մակերեսը, կլիման, լեռնազանգվածները և այլն։ Երկրի մակերևույթը  խիստ քարքարոտ է՝ ակոսված արագահոս գետերով ու կիրճերով՝ կիսաանապատներից մինչև ձյունածածկ լեռնագագաթները։ Մասնատված  անտառների գերակշիռ մասը փռված է խիստ թեք սարալանջերին, որը հանրապետության հարավում հաճախ նոսր մնացորդային բնույթ է կրում, իսկ հյուսիսում ներկայացված է փարթամ ու խիտ սաղարթով։ Բնական կառուցվածքների հակասական պատկերների գոյությունը գայթակղիչ հմայք ու  հրապուրանք է հաղորդում նրա համայնապատկերին, հատկապես, երբ դրանք զուգակցվում են հայկական պատմական հուշարձանների առատությամբ, գոյությամբ։ ՀՀ տարածքը զբաղեցնում է հայկական բարձրավանդակի հյուսիս-արևելյան  մասը ծովի մակերեսից 400-4090մ բարձրությունների վրա։ Նրա օդային տարածքով  է անցնում թռչունների համաշխարհային չուի խոշարագույն ճանապարհներից մեկը։ Որպես խաչմերուկ, այստեղ են հատվում թևավորների տարբեր խմբերի բազմաթիվ տարածման սահմանները։

Հանրապետության թռչնաշխարհի 18 կարգերին պատկանող խումբը իր մեջ  ներառում է 60 ընտանիքներ կազմող 349 տեսակներ (Մ․ Ադամյան, Դ․ Կլեմ կրտ․-1997թ․)։ Ի դեպ տեսակների յուրաքանչյուր խումբ բաժանվում է նստակյացների, բնադրող չվողների, ձմեռողների, չվողների կամ չուի ընթացքում հանդիպողների։

Կենսամիջավայրի պատկանելիությամբ դրանք բաժանվում են կիսաանապատային, լեռնատափաստանային, անտառային, ալպիական, ջրաճահճային և մարդու հարևանությամբ (սինանտրոպ) ապրող տեսակների։

Ներկայիս Հայաստանի թռչնաշխարհը ամբողջությամբ վերցրած, կազմում է թռչունների համաշխարհային ֆաունայի մոտ 4%-ը, որի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ հայտնվում են հարավային և հյուսիսային կիսագնդերի երկրներից՝ Եվրոպաից, Աֆրիկայից, Պարսկաստանից, միջերկրածովյան, արաբական և այլ երկրներից,  գարնանն ու աշնան չուի, բնադրման ընթացքում ժամանակավոր դադար առնելու կամ ձմեռելու պահանջով։ Հանրապետության  թռչնաշխարհի կազմը մեր գնահատմամբ, ներկայացված է լայն տարածված և հատուկ ուշադրության արժանի տեսակների խմբերով։ Հատուկ ուշադրության արժանի տեսակները բնութագրվում են 4 կարգավիճակով՝ անհետացման վտանգի ենթակա, խոցելի, անորոշ կարգավիճակի և բնաջնջված տեսակներ։ Այս կարգավիճակներին պատկանողներին ճնշող մեծամասնությունը գրանցված է տարբեր նշանակության կարմիր գրքերում։ Թռչնաշխարհի 350 տեսակներից 67-ը գրանցված են հանրապետության Կարմիր գրքում  (մեծ ու փոքր ձկնկուլներ, վարդագույն և գանգրափետուր  հավալուսներ, քարարծիվ, մոխրագույն կռունկ, սպիտակափոր սոխակ և այլն)։ Վերջին 10 տարիների ուսումնասիրությունների արդյունքում սպասվում է կարմիր գրքում գրանցել ևս  5 տասնյակ տեսակներ։ Այս հանգամանքը վկայում է թռչունների թվաքանակի և տարածմաան շրջանների խիստ կրճատման մասին, որը հետևանք է անհարկի անտառահատումների, պարարտանյութերի անհաշվենկատ օգտագործման։

Հայտնի է, որ միջավայրի անարգել ու անկասելի արագությամբ փոփոխությունները  բերում են նրա արմատական խաթարումների։ Հայաստանի ներկայիս թռչնաշխարհը լինելով ածանցյալ՝ նրա պատմական թռչնաշխարհի, Հայկական բարձրավանդակի հարավային տարածքներից մինչև Եվրոպա, չնչին բացառություններով ներկայացված է փետրավորների մեկ ընդհանուր տեսակային կազմով։

Չնայած վերջին տարիներին մարդու գործունեության անկասելի կայուն բացասական ազդակնների առկայությանը, Հայաստանի թռչնաշխարհը տեսակային կազմի բազմազանությամբ մնում է լեռնային երկրին բնորոշ՝ հարավային Կովկասի, թռչնաշխարհի կազմում, և հանդիսանում է այն միջանկյալ օղակը, որն իրականացնում է Կասպից, Սև և Միջերկրական ծովերի ավազանների թռչնաշխարհի գենետիկական ու ֆիզիկական շփումների կապը։

Այս առումով  Հայկական բարձրավանդադակը (ՀՀ տարածքը) թռչունների բազմաթիվ տեսակների, ենթատեսակների տարածման հյուսիսային և հարավային սահմանների խաչմերուկն է, որտեղ էլ ավանդաբար շատ ենթատեսակներ ձևավորվել են որպես տեսակ։ Այս փաստը հաստատող լավագույն օրինակներից է վերջերս տեսակի կարգավիճակ ստացած հայկական որորը (Larus armenicus)։ Գիտական շրջանակներում մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում նաև կապտափող սոխակի հայկական ենթատեսակի (Luscinia svecica) կարգավիճակը փոխարինելու տեսակի կարգավիճակով, որ ձեռնարկել են նորվեգ գործընկերները։

Հայաստանում  թռչունների պաշտպանության խնդիրներն իրականացվում են վերջերս ընդունված կենդանիների պաշտպանության օրենքով և օրենսդրական ակտերով։ Դրա ավելի մասնակի ու գործնական տեսակներից ավելի կատարելագործված ձևերն են արգելոցների, ազգային պարկերը, արգելավայրերը, պատվիրված ձևերն են արգելոցների, ազգային պարկերը, արգելավայրերը, պատվիրված տնտեսությունները, հատուկ պահպանվող տարածքները։ Այս խնդրի իրակաանացմանը նպաստում են նաև բազմաթիվ բնապահպանական հասարակական կազմակերպություններ։ Սրանց գործունեության  իրավասությունները ամրապնդված են արգելոցային, և այլ նման կառույցների կաանոնադրությունների գոյությամբ։ Դրանք շիտակ պարտավորեցնող ու խիստ են պահանջներով։

Հանրապետության արգելոցների հիմնադրումն է որոշակի տարածքի սահմաններում անձեռնամխելի պահել կենդանի ու անկենդան բնական համակարգերի ամբողջականությունը։ Այս պարագայում յուրաքանչյուր արգելոց, ելնելով տեղանքի բնույթից, հետազոտությունների ու պաշտպանության իր առաջնային խնդիրներն ունի։ Խոսրովի արգելոցում դրանք վերաբերվում են առավելապես անապատա-կիսաանապատային գիհու նոսր անտառներով ծածկված չոր լեռնատափաստանային համակարգերին։                   

Սույն թվականի հունիսի 19-ին Երևան քաղաքի ավագանու անդամ՝ Թեհմինա Վարդանյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրառում էր կատարել Կենտրոն վարչական շրջանի Իսահակյան 38 հասցեին հարող տարածքում հողային մակերեսի վրա տեղադրվող երկաթյա ձողերի վերաբերյալ։

Վերը նշված խնդրով Civil Voice ՀԿ դիմել էր Երևանի քաղաքապետարան՝ խնդրելով պարզաբանել իրավիճակը։

Կից ներկայացնում ենք համացանցում տարածված նյութի հղումը և պաշտոնական նամակները։

https://www.facebook.com/photo?fbid=3095987477158368&set=a.447519135338562

http://civilvoice.am/files/to%20Yerevan%20Municipality.jpg

http://civilvoice.am/files/From%20Yerevan%20Municipality%20page%201.jpg

http://civilvoice.am/files/From%20Yerevan%20Municipality%20page%202.jpg